Witam Cię Drogi Czytelniku po Bożym Narodzeniu! Obraz obok pozwala się domyślić czym się dzisiaj zajmiemy, będzie to otrzewna, czyli … no właśnie, co to właściwie jest? Widzę, że dużo osób ma z tym problem albo mniej więcej wie o co chodzi, ale nie umie tego wytłumaczyć. Jak zwykle najpierw postaramy się maksymalnie uprościć tę sprawę, by potem powoli zagłębić się w to z czego jest zbudowana ta masa, która wydostała się z brzucha ranionego żołnierza.
No to na początek postarajmy się zdefiniować otrzewną (peritoneum). Najprościej rzecz ujmując jest to błona surowicza.
- Błona – cienka warstwa komórek, które tworzą gładką, lśniącą i przezroczystą strukturę
- Surowicza – komórki, które ją budują wydzielają płyn surowiczy, dzięki czemu narządy mogą swobodnie przemieszczać się między sobą, nazwa jest również związana z tym, że skład płynu jest zbliżony do surowicy krwi
Teraz należałoby się zastanowić gdzie otrzewna znajduje się w ciele człowieka. Wiemy, że cała błona jest “workiem” o powierzchni ok. 2 metrów kwadratowych, czyli jest dosyć duża. Wyściela narządy i ściany jamy brzusznej i miednicy, dlatego dzielimy ją na 2 części:
- Otrzewna ścienna (peritoneum parietale/parietal peritoneum) – pokrywa od wewnątrz ściany jamy brzusznej i miednicy
- Otrzewna trzewna (peritoneum viscerale/visceral peritoneum) – pokrywa od zewnątrz “trzewia”, czyli narządy (tu zaznaczam, że nie pokrywa wszystkich narządów)
Najlepiej wyraża to rysunek:
Widzimy otrzewną trzewną, która otacza “small intestine” (jelito cienkie), następnie błony zlepiają się ze sobą tworząc “mesentery” (krezka – za chwilę powiemy o tym więcej), a ostatecznie błona otacza ścianę jamy brzusznej tworząc otrzewną ścienną.
Przy okazji powyższego rysunku należy wyjaśnić co to jest krezka (mesenterium/mesentery). Jest to podwójna blaszka otrzewnej trzewnej, która przedłuża się w kierunku ścian brzucha. W środku krezki znajdują się naczynia i nerwy, a niektóre jej odcinki nazywamy więzadłami np. więzadło wątrobowo-dwunastnicze (ligamentum hepatoduodenale/hepatoduodenal ligament). Ich funkcja jest związana z “przytwierdzeniem” narządów do siebie lub do ścian brzucha stąd ta nazwa, która nasuwa skojarzenie ze stawami. Wygląda to mniej więcej tak jak na rysunku:
O krezkach pisałem w kontekście tętnic krezkowych przy okazji wpisu “Arkady układu tętniczego”, więc jeśli chcesz poszerzyć swoją wiedzę w temacie jamy brzusznej to zapraszam do przeczytania 😉
W tym miejscu chciałbym się skupić na unerwieniu otrzewnej, gdyż jest ono zróżnicowane:
- otrzewna ścienna jest unerwiona czuciowo – jest wrażliwa na bodźce bólowe, cieplne, chemiczne i miechaniczne, posiada zdolność lokalizacji bólu
- otrzewna trzewna jest unerwiona autonomicznie – nie ma zdolności lokalizacji bólu, gdyż jest to ból trzewny wywołany np. pociąganiem narządów, rozdęciem czy skurczem trzewi
Teraz możemy wyróżnić przestrzenie, które występują w obrębie jamy brzusznej:
- Jama otrzewnej (cavum peritonei/peritoneal cavity) – znajduje się pomiędzy otrzewną ścienną a trzewną, fizjologicznie jest wypełniona ok. 20 ml płynu surowiczego,
- Przestrzeń wewnątrzotrzewnowna (spatium intraperitoneale/intraperitoneal space) – jest to miejsce, gdzie znajdują się narządy położone wewnątrzotrzewnowo, czyli takie, które są całkowicie objęte otrzewną trzewną i najczęściej posiadają swoją krezkę
- Przestrzeń zewnątrzotrzewnowa (spatium extraperitoneale/extraperitoneal space) – jest to część jamy brzusznej zawarta pomiędzy ścianą brzucha, a otrzewną ścienną, tutaj także występują narządy, które określamy jako położone zewnątrzotrzewnowo, dodatkowo dzielimy tą przestrzeń na:
- przestrzeń zaotrzewnową (spatium retroperitoneale/retroperitoneal space)
- przestrzeń podotrzewnową (spatium subperitoneale/subperitoneal space)
- przestrzeń przedotrzewnową (spatium preperitoneale/preperitoneal space)
Myślę, że w tym przypadku można pokazać ten sam rysunek co poprzednio, ale tym razem popatrzymy na niego z innej strony:
Jama otrzewnej to ta cała przestrzeń do wewnątrz od czerwonych linii, które symbolizują blaszki otrzewnej. Przestrzeń wewnątrzotrzewnowa to jest to miejsce, w którym znajduje się “small intestine”, natomiast przestrzeń zewnątrzotrzewnowa (w tym przypadku konkretnie jest to przestrzeń zaotrzewnowa) to wszystko za czerwoną linią, a przed mięśniami tworzącymi ścianę jamy brzusznej, czyli w tym przypadku np. “descending colon”.
Możemy przejść do lokalizacji konkretnych narządów. Należy zaznaczyć, że część z nich jest położona wtórnie zaotrzewnowo. Oznacza to, że w czasie rozwoju płodowego narządy te rozwijają się w przestrzeni wewnątrzotrzewnowej (pierwotnie wewnątrzotrzewnowe), a później tracą swoją krezkę i przesuwają się w kierunku tylnej ściany brzucha.
Struktury położone pierwotnie zaotrzewnowo:
- nerki i nadnercza
- moczowody
- aorta brzuszna i żyła główna dolna
- węzły i naczynia chłonne
Można zapamiętać, że są to struktury związane z wodą, gdyż mocz, krew i chłonka to wszystko ciecze.
Struktury położone wtórnie zaotrzewnowo:
- trzustka
- dwunastnica (z wyjątkiem opuszki)
- okrężnica wstępująca
- okrężnica zstępująca
Tutaj proponuję taką szaloną historię: “trzustka wstąpiła do otrzewnej, by wykonać 12 okrążeń i zstąpić za otrzewną, ale zapomniała o swojej sąsiadce opuszce“. Rozumiesz? 🙂 Już tłumaczę, mamy “trzustkę“, która “wstąpiła “(okrężnica wstępująca) “do otrzewnej“, czyli była pierwotnie wewnątrzotrzewnowa. “12 okrążeń” (12, bo dwunastnica i okrążeń, bo okrężnica), “zstąpiła” (okrężnica zstępująca), “za otrzewną” (wtórnie zaotrzewnowo), “zapomniała o opuszce“, bo opuszka dwunastnicy znajduje się blisko trzustki, ale leży wewnątrzotrzewnowo. Jeśli Ci się przyda to zapamiętaj, a jak nie to zapomnij lub zaproponuj jak Ty to zapamiętujesz 😉
Nie wymieniam narządów położonych wewnątrzotrzewnowo, bo to będzie po prostu reszta (mam na myśli narządy jamy brzusznej).
Kilka UWAG KLINICZNYCH:
- W niektórych chorobach (np. dotyczących wątroby) dochodzi do powiększenia obwodu brzucha, które nazywamy wodobrzuszem (ascites/ascites). Mamy wtedy do czynienia z nadmiarem płynu w jamie otrzewnej, który należy ewakuować nakłuciem powłok (punkcją otrzewnej).
- Otrzewna ma bardzo duże zdolności wchłaniania płynów i tworzenia przesięku. Tą właściwość wykorzystuje się przy dializach otrzewnowych, kiedy nalewa się roztwór o odpowiednim składzie do jamy otrzewnej, tak aby oczyścić i jednocześnie wzbogacić krew w odpowiednie substancje. Najczęściej takie działanie jest podejmowane przy niewydolności nerek.
A na koniec zagadka 😉 Pytanie brzmi: U których osób jama otrzewnej jest połączona ze środowiskiem zewnętrznym i w jaki sposób? O odpowiedź proszę w komentarzach 😉
Dziękuję za przeczytanie tego wpisu i życzę Ci, aby nadchodzący rok był dla Ciebie czasem podejmowania nowych wyzwań, a jednocześnie czasem realizacji “małych kroczków” do Twoich marzeń 😉
Ja mam połączenie jamy otrzewnej ze środowiskiem zewnętrznym poprzez cewnik do dializ.
Takie pytanie czy w przypadku … stwardniejącego zapalenia krezki .. może wystąpić bół w lewym górnym kwadracie jamy brzusznej..
Hej Karol, generalnie stwardniejące zapalenie krezki wiąże się z rozpadem tkanki tłuszczowej, włóknieniem i stanem zapalnym krezki, zatem dolegliwości bólowe mogą występować w różnych jej miejscach, nie ma typowej lokalizacji.
Otrzewna u kobiet łączy się ze środowiskiem zewnętrznym za pośrednictwem brzusznego ujścia jajowodu.
bardzo czytelnie wytłumaczone zagadnienie. pozostaje tylko podziękować i oczekiwać na kolejne wpisy. odpowiedzi na zagadkę niestety nie znam 🙁
Jedynym połączeniem przez jajowody jest pozornie zamknięta kaletka jajnika, która ma kontakt i z jamą otrzewnej i ze światłem jajowodu .Ze światła jajowodu możemy dostać się do jamy macicy , a dalej przez pochwę do środowiska zewnętrznego.
Czy mogłabym poprosić o przybliżenia znaczenia sieci mniejszej, większej i torby sieciowej :)) ?
Cześć arcus_aortae! Ciężko mi powiedzieć o znaczeniu, generalnie te wszystkie struktury i przestrzenie są wynikiem rozwoju embrionalnego cewy pokarmowej. Nie jestem specjalistą z embriologii, ale co do sieci to są to po prostu zdwojone blaszki otrzewnej, które w przypadku innych narządów nazywamy krezkami. Jak pewnie pamiętasz krezka ma za zadanie umożliwić dostęp naczyniom i nerwom do narządu położonego wewnątrzotrzewnowo (czyli takiego, który ze wszystkich stron jest okryty otrzewną). Ma to także odzwierciedlenie w embriologii, gdyż pierwotnie sieć większa była krezką grzbietową, z kolei sieć mniejsza krezką brzuszną. Pod tym komentarzem zamieszczę rysunki, które pokazują jak przebiega rozwój cewy pokarmowej. Możesz… Czytaj więcej »
Kolejne ryciny obrazujące obrót cewy pokarmowej.
Kolejna
dzięki!
hej 😉 bardzo dobry artykuł! odpowiedź na zagadkę: u kobiet – istnieje jedno jedyne połączenie poprzez jajowody, a konkretniej – pozornie zamknięta kaletka jajnika ma kontakt zarówno z jamą otrzewnej (pozorność zamknięcia nie zakłada zrośnięcia się na stałe jej elementów, to znaczy, że wystarczy unieść jajowód żeby się otworzyła), jak i ze światłem jajowodu (poprzez ujście brzuszne jajowodu); ze światła jajowodu możemy dostać się do jamy macicy, a dalej przez pochwę do środowiska zewnętrznego.
Super cicada44!!! Dzięki za szczegółowy opis 😉
Super Pan tłumaczy! Czy mógłby Pan napisać coś o przepuklinach? Pozdrawiam! 🙂
Hej Emilka! Ok w takim razie przygotuję taki wpis 😉
Bardzo się cieszę! Czekam z niecierpliwością! 🙂
Podłączam się do pytania!
Krótko i na temat, nawet lekko zabawnie wytłumaczyłeś.
Świetnie wytłumaczone! Nie wiem dlaczego bardziej byłem skłonny do twierdzenia że otrzewna trzewna jest ścienną i na odwrót, teraz już nie mam wątpliwości 🙂
Dzięki Jakub za komentarz, oby jak najwięcej tematów w których nie będziesz miał wątpliwości 😉
Super! Nie jestem co prawda studentką medycyny ale w końcu chciałam się dowiedzieć gdzie mam te otrzewną 🙂 Znakomity i zrozumiały opis, nawet dla ignoranta 🙂
Świetnie 😉 Cieszę się, że zrozumiałaś to zagadnienie 😉
U kobiet z macicą i jajnikami
Jak najbardziej Ewa, można powiedzieć, że konkretnie przez jajowody, później macica, pochwa i ujście zewnętrzne 😉 Dzięki za komentarz 😉
Proszę o opisanie przestrzeni przedotrzewnową ?
Cześć Goanna ! 😉 Przestrzeń przedotrzewnowa jest dość skromna, gdyż znajduje się do tyłu od powięzi poprzecznej (przednia ściana jamy brzusznej), a do przodu od otrzewnej ściennej. Od boków jest ograniczona przez naczynia nabrzuszne dolne, ku górze dochodzi do pępka, a ku dołowi przechodzi w przestrzeń podotrzewnową. Zatem jest to dość wąska przestrzeń, która można powiedzieć, że znajduje się “w przedniej ścianie brzucha”. Co do zawartości to znajdziemy w niej struktury tworzące fałdy pępkowe na wewnętrznej powierzchni ściany przedniej jamy brzusznej czyli: więzadło pępkowe pośrodkowe (pozostałość po moczowniku), więzadła pępkowe boczne (pozostałość po tętnicach pępkowych) oraz naczynia nabrzuszne dolne. Czy… Czytaj więcej »
Dziękuje ślicznie. Pozdrawiam.
Można coś dopowiedzieć o tym czym jest zachylek otrzewnej, jak powstaje i które są istotne?
Cześć Adrian 😉 Co do zachyłków to generalnie powstają w związku z obrotami jakie wykonuje cewa pokarmowa w trakcie rozwoju płodowego. Na obrazie pod linkiem od stadium A do C bardzo dobrze widać o jakie ruchy chodzi: W związku z tym, że cewa pokarmowa jest wewnątrz otrzewnej to powstają wspomniane zachyłki. Podkreśliłbym znaczenie torby sieciowej (omental bursa), która jest największym zachyłkiem jamy otrzewnej. Jest to ważna przestrzeń szczególnie w chirurgii trzustki, bo to właśnie ten narząd leży w jej tylnej ścianie. Inne zachyłki myślę, że mają mniejsze znaczenie w takim podstawowym kursie anatomii na I roku studiów. Mógłbym jedynie zwrócić… Czytaj więcej »
Dziękuje bardzo 🙂
Dopiero co odkryłam tą stronę, ale mocno mi się wydaje, że zostanę na dłużej 🙂 Super!
Świetnie! Witaj w Szkole Anatomii Zuza! Dzięki za komentarz 😉
U kobiet łączy się ze środowiskiem zewnętrznym za pośrednictwem ujścia jajowodu.
Tak jest 😉 Proste, ale nie dla wszystkich jasne 😉