Co to właściwie jest ta otrzewna?

Witam Cię Drogi Czytelniku po Bożym Narodzeniu! Obraz obok pozwala się domyślić czym się dzisiaj zajmiemy, będzie to otrzewna, czyli … no właśnie, co to właściwie jest? Widzę, że dużo osób ma z tym problem albo mniej więcej wie o co chodzi, ale nie umie tego wytłumaczyć. Jak zwykle najpierw postaramy się maksymalnie uprościć tę sprawę, by potem powoli zagłębić się w to z czego jest zbudowana ta masa, która wydostała się z brzucha ranionego żołnierza.

No to na początek postarajmy się zdefiniować otrzewną (peritoneum). Najprościej rzecz ujmując jest to błona surowicza.

• Błona – cienka warstwa komórek, które tworzą gładką, lśniącą i przezroczystą strukturę
• Surowicza – komórki, które ją budują wydzielają płyn surowiczy, dzięki czemu narządy mogą swobodnie przemieszczać się między sobą, nazwa jest również związana z tym, że skład płynu jest zbliżony do surowicy krwi

Teraz należałoby się zastanowić gdzie otrzewna znajduje się w ciele człowieka. Wiemy, że cała błona jest „workiem” o powierzchni ok. 2 metrów kwadratowych, czyli jest dosyć duża. Wyściela narządy i ściany jamy brzusznej i miednicy, dlatego dzielimy ją na 2 części:

• Otrzewna ścienna (peritoneum parietale/parietal peritoneum) – pokrywa od wewnątrz ściany jamy brzusznej i miednicy
• Otrzewna trzewna (peritoneum viscerale/visceral peritoneum) – pokrywa od zewnątrz „trzewia”, czyli narządy (tu zaznaczam, że nie pokrywa wszystkich narządów)

Najlepiej wyraża to rysunek:

Widzimy otrzewną trzewną, która otacza „small intestine” (jelito cienkie), następnie błony zlepiają się ze sobą tworząc „mesentery” (krezka – za chwilę powiemy o tym więcej), a ostatecznie błona otacza ścianę jamy brzusznej tworząc otrzewną ścienną.

Przy okazji powyższego rysunku należy wyjaśnić co to jest krezka (mesenterium/mesentery). Jest to podwójna blaszka otrzewnej trzewnej, która przedłuża się w kierunku ścian brzucha. W środku krezki znajdują się naczynia i nerwy, a niektóre jej odcinki nazywamy więzadłami np. więzadło wątrobowo-dwunastnicze (ligamentum hepatoduodenale/hepatoduodenal ligament). Ich funkcja jest związana z „przytwierdzeniem” narządów do siebie lub do ścian brzucha stąd ta nazwa, która nasuwa skojarzenie ze stawami. Wygląda to mniej więcej tak jak na rysunku:

O krezkach pisałem w kontekście tętnic krezkowych przy okazji wpisu „Arkady układu tętniczego”, więc jeśli chcesz poszerzyć swoją wiedzę w temacie jamy brzusznej to zapraszam do przeczytania 😉

W tym miejscu chciałbym się skupić na unerwieniu otrzewnej, gdyż jest ono zróżnicowane:

• otrzewna ścienna jest unerwiona czuciowo –  jest wrażliwa na bodźce bólowe, cieplne, chemiczne i miechaniczne, posiada zdolność lokalizacji bólu
• otrzewna trzewna jest unerwiona autonomicznie – nie ma zdolności lokalizacji bólu, gdyż jest to ból trzewny wywołany np. pociąganiem narządów, rozdęciem czy skurczem trzewi

Teraz możemy wyróżnić przestrzenie, które występują w obrębie jamy brzusznej:

• Jama otrzewnej (cavum peritonei/peritoneal cavity) – znajduje się pomiędzy otrzewną ścienną a trzewną, fizjologicznie jest wypełniona ok. 20 ml płynu surowiczego,
• Przestrzeń wewnątrzotrzewnowna (spatium intraperitoneale/intraperitoneal space) – jest to miejsce, gdzie znajdują się narządy położone wewnątrzotrzewnowo, czyli takie, które są całkowicie objęte otrzewną trzewną i najczęściej posiadają swoją krezkę
• Przestrzeń zewnątrzotrzewnowa (spatium extraperitoneale/extraperitoneal space) – jest to część jamy brzusznej zawarta pomiędzy ścianą brzucha, a otrzewną ścienną, tutaj także występują narządy, które określamy jako położone zewnątrzotrzewnowo, dodatkowo dzielimy tą przestrzeń na:
  • przestrzeń zaotrzewnową (spatium retroperitoneale/retroperitoneal space)
  • przestrzeń podotrzewnową (spatium subperitoneale/subperitoneal space)
  • przestrzeń przedotrzewnową (spatium preperitoneale/preperitoneal space)

Myślę, że w tym przypadku można pokazać ten sam rysunek co poprzednio, ale tym razem popatrzymy na niego z innej strony:

Jama otrzewnej to ta cała przestrzeń do wewnątrz od czerwonych linii, które symbolizują blaszki otrzewnej. Przestrzeń wewnątrzotrzewnowa to jest to miejsce, w którym znajduje się „small intestine”, natomiast przestrzeń zewnątrzotrzewnowa (w tym przypadku konkretnie jest to przestrzeń zaotrzewnowa) to wszystko za czerwoną linią, a przed mięśniami tworzącymi ścianę jamy brzusznej, czyli w tym przypadku np. „descending colon”.

Możemy przejść do lokalizacji konkretnych narządów. Należy zaznaczyć, że część z nich jest położona wtórnie zaotrzewnowo. Oznacza to, że w czasie rozwoju płodowego narządy te rozwijają się w przestrzeni wewnątrzotrzewnowej (pierwotnie wewnątrzotrzewnowe), a później tracą swoją krezkę i przesuwają się w kierunku tylnej ściany brzucha.

Struktury położone pierwotnie zaotrzewnowo:

• nerki i nadnercza
• moczowody
• aorta brzuszna i żyła główna dolna
• węzły i naczynia chłonne

Można zapamiętać, że są to struktury związane z wodą, gdyż mocz, krew i chłonka to wszystko ciecze. 

Struktury położone wtórnie zaotrzewnowo:

• trzustka
• dwunastnica (z wyjątkiem opuszki)
• okrężnica wstępująca
• okrężnica zstępująca

Tutaj proponuję taką szaloną historię: „trzustka wstąpiła do otrzewnej, by wykonać 12 okrążeń i zstąpić za otrzewną, ale zapomniała o swojej sąsiadce opuszce„. Rozumiesz? 🙂 Już tłumaczę, mamy „trzustkę„, która „wstąpiła „(okrężnica wstępująca) „do otrzewnej„, czyli była pierwotnie wewnątrzotrzewnowa. „12 okrążeń” (12, bo dwunastnica i okrążeń, bo okrężnica), „zstąpiła” (okrężnica zstępująca), „za otrzewną” (wtórnie zaotrzewnowo), „zapomniała o opuszce„, bo opuszka dwunastnicy znajduje się blisko trzustki, ale leży wewnątrzotrzewnowo. Jeśli Ci się przyda to zapamiętaj, a jak nie to zapomnij lub zaproponuj jak Ty to zapamiętujesz 😉

Nie wymieniam narządów położonych wewnątrzotrzewnowo, bo to będzie po prostu reszta (mam na myśli narządy jamy brzusznej).

Kilka UWAG KLINICZNYCH:

• W niektórych chorobach (np. dotyczących wątroby) dochodzi do powiększenia obwodu brzucha, które nazywamy wodobrzuszem (ascites/ascites). Mamy wtedy do czynienia z nadmiarem płynu w jamie otrzewnej, który należy ewakuować nakłuciem powłok (punkcją otrzewnej).
• Otrzewna ma bardzo duże zdolności wchłaniania płynów i tworzenia przesięku. Tą właściwość wykorzystuje się przy dializach otrzewnowych, kiedy nalewa się roztwór o odpowiednim składzie do jamy otrzewnej, tak aby oczyścić i jednocześnie wzbogacić krew w odpowiednie substancje. Najczęściej takie działanie jest podejmowane przy niewydolności nerek.

A na koniec zagadka 😉 Pytanie brzmi: U których osób jama otrzewnej jest połączona ze środowiskiem zewnętrznym i w jaki sposób? O odpowiedź proszę w komentarzach 😉

Dziękuję za przeczytanie tego wpisu i życzę Ci, aby nadchodzący rok był dla Ciebie czasem podejmowania nowych wyzwań, a jednocześnie czasem realizacji „małych kroczków” do Twoich marzeń 😉